دست‌هایی اجازه گسترش اندیشه دیالمه را ندادند/ دیدگاه دیالمه نسبت به زهرا رهنورد، میرحسین موسوی و بنی صدر

خبرنامه دانشجویان ایران: مرحوم دکتر حمید دیالمه پدر شهید، قبل از انقلاب با حضور در جلسات انجمن اسلامی پزشکان که شهید مطهری از گردانندگان آن بود، باعث گردید فرزندش عبدالحمید (که وحید صدایش می‌کردند)، با مباحث سیاسی، مواضع و افراد فعال در عرصه‌های سیاسی و انقلابی آشنا شود. در آن جلسات از حضور سیاسیون و روحانیون مطرح آن زمان برای سخنرانی بهره گرفته می‌شد؛ افرادی همچون شهید دکتر بهشتی و مهندس بازرگان و اینگونه عبدالحمید دیالمه وارد عرصه سیاست گردید.

دیالمه از همان سال ابتدایی ورود به دانشگاه مشهد، اقدام به تأسیس کتابخانه اسلامی و جذب افراد مذهبی کرد، جلسات دعای کمیل از سوی وی برای اولین بار در سطح دانشگاه برگزار گردید که بازخوردی بسیار مهم داشت که بعدها در سال 1357، به دنبال اوج‌گیری انقلاب شکوهمند اسلامی‌ با اعلام موجودیت رسمی و علنی‌، «مجمع احیاء تفکرات شیعی» در سطح دانشگاه منجر به برگزاری کلاسهای عقیدتی برای جوانان مشهدی گردید. وی بعدها عضو شورای اولیه هفت نفره سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در استان خراسان و به همراه شهید هاشمی‌نژاد، شهید کامیاب و آیت الله واعظ طبسی عضو شورای اولیه حزب جمهوری اسلامی در خراسان شد.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ به مناسبت هفتم تیر سالروز شهادت عبدالحمید دیالمه، الگوی بصیرت و ایستادگی در برابر انحرافات از خط اصیل امام و انقلاب در سالهای آغازین نهضت، با خواهر وی، سرکار خانم نیکو دیالمه به گفتگو نشستیم.

در این گفتگو موضوعاتی چون ویژگی‌های اخلاقی شهید دیالمه، نحوه تعامل وی با خانواده، تفاوت شهید دیالمه با دیگر روشنفکران زمان خود از جمله شریعتی و سروش، ارتباط وی با آیت الله خامنه‌ای، دیدگاه ایشان نسبت به اندیشه‌های زهرا رهنورد، میرحسین موسوی و بنی‌صدر، رابطه شهید دیالمه با هادی غفاری و نحوه مبارزه وی با رژیم پهلوی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

•    کمی درخصوص ویژگی‌های اخلاقی شهید دیالمه توضیح دهید، چه ویژگی در ایشان بیشتر نمود داشت؟

شخصیت وی دارای ابعاد بسیار گسترده‌ای بود که نمی‌توان این ابعاد را در کلمات و الفاظ خلاصه کرد.  نخستین نکته‌ای که تمامی دوستان و افراد نزدیک به شهید بر آن تاکید دارند مودب به آداب اجتماعی و دقت در کلام و رفتار بودن وی است. شهید دیالمه علارغم دانش فراوان، بسیار متواضع و به داشتن سعه صدر شهره بودند به طوری که هنگامی که وارد مناظره با گروه و اندیشه مخالف با خود می‌شدند این اجازه را به طرف مقابل می‌دادند که نظرات خود را حتی چنانچه مخالف نظرات اسلام و دین است بیان کنند و در نهایت ادله خود را مطرح می‌کردند.

صبر و حوصله فراوان در گفت‌وگو با دیگران را دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد برادرم بود، وی حوصله زایدالوصفی در تبیین معارف دینی داشت به گونه‌ای که هیچ‌گاه از تکرار مکرر این مبانی برای اشخاص خسته و کسل نمی‌شدند. همچنین وی به داشتن خلوص در نقل مطالب مربوط به اسلام بسیار تاکید می‌کردند.

•    نحوه تعامل شهید دیالمه با خانواده به چه شکل بوده است، آیا علیرغم فعالیت‌های بسیاری که وی بیرون از منزل داشت، با خانواده در ارتباط بودند؟

برخی افراد هستند که تاثیرگذار در جامعه‌اند و به دلیل همین مسئله به نوعی از خانواده خود غافل شده‌اند. برخی محدود به تاثیری‌گذاری در نهاد خانواده هستند و به جریانات اجتماعی وارد نشده‌اند. اما شهید دیالمه را باید از کسانی دانست که تاثیری‌گذاری وی از خانواده آغاز اما در خانواده محدود نماند بلکه وی در اجتماع زمان خود و حتی امروز نیز تاثیرگذار بوده و هستند.

برادرم علیرغم مشغله‌های فراوان، هیچ‌گاه نهاد خانواده را فراموش نکرد، بارها مشاهده می‌شد علارغم کار فراوان اما هیچ‌گاه خانواده را فراموش نکردند و با این‌که برادرم حدود شش تا هفت سال در مشهد مشغول به تحصیل و از خانواده دور بود اما از خانواده خود غافل نبود بلکه اثر هدایتی وی همواره در نهاد خانه وجود داشت. ایشان علاوه بر خانواده بر اجتماع نیز تاثیرگذار بودند به طوری که بسیاری از جوانان، با همراهی شهید دیالمه در مسیر حق قرار گرفتند و با مبانی اسلامی آشنا شدند.

•    تفاوت شهید دیالمه با دیگر روشنفکران زمان خود از جمله شریعتی و سروش را در چه می‌دانید؟

سخن گفتن در این خصوص نیازمند ساعت‌ها بحث و گفت‌وگو و تبیین اندیشه‌های هر سه می‌باشد اما به طوری کلی باید گفت: شهید دیالمه به دنبال فهم اسلام از منابع اصیل اسلام و شیعه از جمله، قرآن و پیامبر و هدفش اشاعه همین نوع اسلام بود و علارغم داشتن قدرت در بیان و کلام همچنین، علارغم داشتن تحصیلات بالا به دنبال افزودن مطلبی بر اسلام نبود و این در حالی بود که وی با توجه به قدرت تحلیل و درک بالا توان و قدرت این را داشت که بتواند مطلبی بیافزاید اما به دنبال فهم اسلام از منابع اسلام برآمد.

برخی روشنفکران در آن دوره با اسلام سنتی مخالف بودند به همین دلیل درصدد برآمدند مبانی جدیدی به اسلام بیافزایند اما شهید دیالمه در دین، نوآوری نداشت بلکه اسلام را همان اسلامی که سال‌ها به دست فقهای شیعه حفظ شده بود می‌دانست و اشاعه می‌داد نه این‌که بخواهد اندیشه‌ای از جانب خود به آن بیافزاید.

برخی روشنفکران در آن دوره بر آن شدند دین را متناسب با تحولات جامعه مطرح کنند بنابراین این افراد تحت تاثیر فضای حاکم بر جامعه قرار گرفته و به دنبال این بودند که اسلام را متناسب با گرایشات جامعه پیش ببرند. اما شهید دیالمه نه تنها به دنبال چنین تغییراتی در اسلام نبود بلکه تمام سعی خود را به کار می‌بست تا گرایشات جوانان و جامعه را متناسب با اسلام حقیقی و ناب محمدی که مورد تاکید امام خمینی بود هدایت کند.

تمامی حیات شهید دیالمه در کلام امام صادق که فرمودند «چنانچه مردم محاسن کلام ما را درک کنند به سمت ما خواهند آمد» خلاصه می‌شود. دیالمه به دنبال این بود تا محاسن اسلام را بدون تغییر به جوانان عرضه کند و این یک تفاوت ماهوی با دیگر روشنفکران آن دوره است.

شهید دیالمه تسلط بالایی بر منابع غیر دینی داشت وی به قدری در این زمینه اطلاعات بالایی داشت که بر اصول دیالکتیک مارکسیست و دیگر اندیشه‌های غیر اسلامی احاطه داشتند و بخش مهمی از مطالعات وی به  کتب غیر اسلامی اختصاص می‌یافت.

وی با این هدف کتب غیر اسلامی را مطالعه می‌کرد که تفاوت آنان را با اندیشه‌های ناب اسلام آشکار و در نهایت جامعه و خاصه قشر جوان را با ظرفیت‌های اسلام آشنا کند و این مسائل را در سخنرانی‌های وی می‌توان مشاهده کرد. یکی از سخنرانی‌های ویکه به این مسئله پرداخته «مذهب در بوته تاریخ» است که البته به اعتقاد برخی از روشنفکران آن زمان این چنین مسائلی قدیمی شده است. شهید دیالمه به صورت رسمی دروس حوزوی را نخواند اما تمام سعی خود را به کار بست تا همان راه بزرگان اسلام را طی کند.

شهید دیالمه اندیشه‌های سروش و شریعتی را از این حیث مورد مطالعه و نقد قرار می‌داد و در نهایت تفاوت اندیشه آنان را با اسلام عنوان می‌کرد.

•    در خاطراتی که از شهید دیالمه برجای مانده به ارتباط وی با آیت الله خامنه‌ای اشاره شده، این ارتباط به چه شکل بوده است؟

شهید دیالمه زمانی که در مشهد بودند با اندیشه‌های آیت الله خامنه‌ای آشنا بودند و این آشنایی بسیار تنگاتنگ بود به طوری که ما ایشان را در منزل با عنوان «سید علی» یاد می‌کردیم.

شهید دیالمه یکی از افرادی بود که به دلیل ترورهایی که گروه‌های منافقین انجام می‌دادند همواره نگران بودند که این اتفاق برای آیت الله خامنه‌ای رخ ندهد.

•    دیدگاه ایشان نسبت به اندیشه‌های زهرا رهنورد، میرحسین موسوی و بنی‌صدر چه بود و چه زمانی مخالفت وی با این افراد آغاز شد؟

در ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که چرا دیالمه با این افراد مخالفت می‌کرد. متاسفانه برخی تصور می‌کنند که شهید دیالمه به دلیل مسائل سیاسی با این افراد مخالف بود این در حالی است که مخالفت وی با این افراد فکری و اعتقادی بود.

دیالمه اسلام ناب محمدی را می‌شناخت و معتقد بود باید به این اسلام رسید زیرا اسلام را دارای ظرفیت بسیار بالایی در پاسخ‌گویی می‌دانست و معتقد بود هر اندیشه‌ای که از این معیار فاصله گیرد دچار انحراف شده است به همین دلیل وی بر اندیشه‌های ضد دینی بسیار حساس بود.

بنابراین  مبارزه وی  در رابطه با این افراد فکری و اعتقادی بود. وی معتقد بود آن‌چه بنی‌صدر نگاشته است با مبانی و اندیشه‌های امامان و ولایت فاصله دارد لیکن در آن دوره بنی‌صدر هنوز به ریاست جمهوری نرسیده بود که مخالفت‌های شهید دیالمه با وی سیاسی باشد، بلکه فکری بود.

شهید دیالمه معتقد بود آن‌چه بنی‌صدر در کتب خود نگاشته‌ است به انحراف فکری آمیخته است بنابراین نمی‌تواند در قدرت قرار گیرد زیرا ریاست جمهوری وی فاجعه‌ای برای جامعه اسلامی خواهد بود.

دیالمه به دلیل متعارض بودن کتاب‌های زهرا رهنورد با وی مخالف بود همچنین شهید دیالمه از ابتدا با اندیشه‌های مسعود رجوی مخالف می‌ورزید زیرا می‌دانست که این فرد به اسم مسلمان بودن سعی در اشاعه تفکر مارکسیست داشت و مشاهده می‌کنید در دوره‌ای که هیچ کس از مجاهدین سخنی به میان نمی‌آورد این شهید دیالمه بود که در نقد کتب و سخنان رجوی 11 جلسه سخنرانی کرد و این نشان از درایت بالای این فرد دارد.

شهید دیالمه تربیت شده مکتب امام صادق(ع) است. وی رفتارهای شاگردان خاص امام صادق را مورد مطالعه قرار می‌داد و سعی در حفظ و زنده نگاه داشتن خط فکری ائمه داشت بنابراین هر کلامی را که به اسم اسلام مطرح می‌شد، ابتدا فضای حاکم بر آن کلام را می‌شکافت.

تمام مناظرات شهید مناظرات فکری و اعتقادی بوده است، سمت مناظره کنندگان برای وی مطرح نبوده بلکه اصل را بر نوع اندیشه و تفکر می‌گذاشته و مناظره را آغاز می‌کرد در این میان هنگامی که ادله شهید را می‌نگرید متوجه خواهید شد که سیاست در میان نبوده است.

•    رابطه شهید دیالمه با هادی غفاری و دیدگاه‌های وی به چه نحو بوده است؟

ااین دو از لحاظ شخصیتی فاصله‌ای از زمین تا آسمان داشتند و هدف و خط مشی این دو با هم بسیار متفاوت بود و تنها ارتباط این دو این بود که هر دو نماینده مردم در مجلس اول بودند.

•    نحوه مبارزه وی با رژیم پهلوی به چه شکل بوده و در نوع مبارزات به استفاده از چه روشی تاکید می‌کردند؟

مبارزات شهید دیالمه با شاه از یک اصل پیروی می‌کرد و آن این بود که این مبارزات باید به تبعیت از امام خمینی باشد و معتقد بود در این مبارزات نباید از اصول اسلام تخطی کرد.

مبارزات وی با دانشگاهان زمان خود در این زمینه متفاوت بود، شهید دیالمه به دنبال پاسخ به این پرسش بود که چگونه باید با شاه مبارزه کرد که در چارچوب اسلام باشد و این شیوه از مبازه با شیوه دانشجویان آن دوره مخالف بود زیرا آنان بر مبارزه مسلحانه تاکید داشتند.

برخی افراد قبل از انقلاب تصور می‌کردند مبارزه با رژیم شاه باید فکری باشد به طوری که باید جوانان را از نظر فکری و اعتقادی تقویت کرد و در مقابل رژیم قرار داد. برخی بر مسلحانه بودن مبارزه تاکید داشتند اما شهید دیالمه بر هر دو معتقد بودند. وی معتقد بود نیازمند انسان‌هایی هستیم که حقیقت اسلام را بشناسند و در چارچوب اسلام مبارزه کنند.

•    به چه علت امروز بسیاری از جوانان با مبانی فکری و اعتقادی شهید دیالمه ناآشنا هستند؟

یکی از علل این است که شهید دیالمه دارای ویژگی‌هایی بود که می‌توانست الگویی برای نسل جوان باشد به همین دلیل دست‌هایی اجازه نشت و گسترش اندیشه وی را ندادند و بخشی دیگر نیز به دلیل غفلت‌هایی بوده که در این مسیر رخ داده است.

سایه انداختن پرتوی وجود شهید بهشتی بر وجود دیگر شهدای هفت تیر یکی دیگر از علل این عدم شناخت است. همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که شهید دیالمه به دنبال مرید پروری نبوده است بلکه همراه به دنبال اشاعه تفکر اسلامی بود.

در جنگ فرهنگی آن‌چه مطرح است این است که دشمنان اجازه الگوسازی به چهرهای شاخص جامعه نمی‌دهند . دشمنانی که دیالمه را شناختند، می‌دانستند دیالمه به الگویی برای جوانان زمان خود و جوانان آینده تبدیل خواهد شد به همین دلیل اقدام به ترور فیزیکی و فکری  وی و دیگر شاخص‌های انقلاب کردند.

گفتگو از فرزانه زراعتی